woensdag 24 januari 2024

De HOE en het waarom

Het is een beetje vervelend, maar ik ben bang dat we begin januari al meteen de beste voorstelling van het jaar hebben gezien. Ik heb het natuurlijk over Opening Night van het nieuwe Vlaamse gezelschap De HOE (fusie van het voormalige Compagnie de KOE en Hof van Eede). De voorstelling was al een half jaar eerder in Oostende in première gegaan en was ook al tientallen keren in België gespeeld, maar De Brakke Grond is zoals gewoonlijk weer hopeloos traag met het programmeren van belangrijke nieuwe stukken van belangrijke Vlaamse gezelschappen.

Onbegrijpelijk ook dat deze voorstelling slechts drie keer in de Amsterdam te zien is geweest en daarna nog maar één keer in een ander theater in Nederland is geboekt (nota bene door de schouwburg Amstelveen). Onbegrijpelijk want geheel volgens verwachting kreeg de voorstelling overal vijf sterren en was hij die drie avonden stijf uitverkocht. Nou ja, het is te hopen dat de nieuwe directeur van het Vlaams Cultureel Centrum de promotie van de vooraanstaande Vlaamse theatercultuur toch wat voortvarender gaat aanpakken…

Waarom is dit zo’n waanzinnig goede voorstelling? Ik vind het lastig om daar precies de vinger op te leggen. De voorstelling werkt namelijk op verschillende niveaus die allemaal vernuftig zijn uitgewerkt en minutieus worden uitgevoerd, maar elkaar tegelijkertijd ook onderuit halen. Het beste voorbeeld van dat laatste is de opwindende tune waarmee de voorstelling begint (na een korte proloog/scène waarin de hele thematiek van de film is samengebald): Change of the Guard van Kamasi Washington. Terwijl over de volle breedte van een filmdoek de titels ‘De Hoe’ en ‘Opening Night’ worden geprojecteerd, klinkt deze dramatische muziek luid over de speakers. Alles schreeuwt opwinding en verwachting. Maar dan stopt de muziek abrupt en begint een knullig gefilmde scène die schijnbaar in een repetitieruimte van De HOE is opgenomen: een rommelig overleg over het begin van de voorstelling en of het wel een goed idee is om met zo’n ‘cold open’ scène te beginnen. Is dat niet te gekunsteld en moet niet eerst iemand het publiek met een ‘goedenavond’ verwelkomen? Maar een ander reageert dan meteen dat het best gekunsteld mag zijn, want het is theater hè… (Halverwege de voorstelling zal Peter van den Eede ons alsnog met een 'goedenavond' welkom heten).

Kijk, met zo’n tuimelende opeenvolging van verrassende, maar tegelijk volkomen vanzelfsprekende wendingen zit ik dus meteen op het puntje van mijn stoel. En de opwinding die zich vervolgens ergens diep in mijn buik nestelde heeft mij gedurende de hele voorstelling ook niet meer verlaten.

De voorstelling is namelijk geen vrije bewerking van, maar eerder een associatief voortborduren op de film Opening Night van John Cassavetes. Of eigenlijk moet ik zeggen van John Cassavetes én Gena Rowlands want als regisseur en actrice hebben zij de film toch heel erg sámen gemaakt. In de film speelt Cassavetes zelf de rol van een acteur en oud geliefde van een actrice (Rowlands) die moeite heeft met de rol die zij in een theaterstuk moet spelen en de repetities continu ontregelt. Tegelijk rebelleert zij met overmatig drankgebruik tegen de nieuwe rol die haar als oudere actrice, oud-minnares en 'rijpere' vrouw in het leven wordt opgedrongen.

Het drankzuchtig verzet tegen de vergankelijkheid is echter slechts de oppervlakkige, narratieve laag van de film. Het fascinerende van de film is namelijk dat John Cassavetes en Gena Rowlands eigenlijk continu een versie van zichzelf spelen omdat de regisseur en actrice tot de dood van Cassevetes in 1989 ook werkelijk een bijzonder hecht stel waren. Daarmee is deze film een rijke collage van allerlei thema’s die in vele lagen aan de orde komen: echte en gespeelde werkelijkheid, echte en ingebeelde herinneringen, echte en ingebeelde liefde en trouw, echte opofferingen voor elkaar en voor het theater, etc. Vanwege deze inhoudelijke complexiteit is de film voor kunstenaars altijd een rijke bron van inspiratie geweest.

Zo heeft Ivo van Hove jaren geleden ook al eens een toneelbewerking van Opening Night gemaakt. Die voorstelling heb ik niet gezien, maar ik heb begrepen dat hij zich vooral concentreerde op het psychologische verhaal van een drankzuchtige actrice die getuige is van een dodelijk ongeval van een fan en zo een traumatische gebeurtenis uit haar jeugd herbeleeft. De dood van een fan wordt gekoppeld aan het verlies van succes en eigenwaarde als actrice waarna zij op het toneel uiteindelijk zegeviert door in halfbezopen toestand het hele stuk toch naar haar hand te zetten.

Zoals gezegd is dat inderdaad één laag van deze lucullische film. Maar volgens mij maakte Ivo hier de fout die hij later nog een paar keer zou maken – namelijk dat hij een hele goed film ziet en zijn enthousiasme wil delen door deze nog eens dunnetjes over te gaan doen op het toneel. Zo heeft hij bijvoorbeeld ook fantastische films als Ossessione (Visconti), Teorema (Pasolini) en Network (Lumet) grondig om zeep geholpen want de zwaar uitgeklede verhaaltjes op de planken zijn natuurlijk niet te vergelijken met de originele versies die immers voor een totaal ander medium zijn geschreven. Close-ups van acteurs zijn dan slechts amechtige pogingen om dezelfde verteltechnieken op het toneel toe te passen. Maar waarom al die moeite doen voor een slap aftreksel van een meesterwerk en stuur je mensen niet gewoon naar de bioscoop?

De HOE projecteert ook gefilmde scènes met close-ups, maar heeft wijselijk besloten alle verhaallijnen van de film te laten zitten en zich uitsluitend op de thema’s te geconcentreerd. Of niet helemaal want ze hebben wel één hele fraaie scène uit de film gelicht (en die heel grappig maar meteen tot ‘sleutelscène’ gebombardeerd). Er wordt voorgesteld dat deze scène in de voorstelling door een koppel gespeeld moet gaan worden en de hele voorstelling zien we de acteurs vervolgens met elkaar koppels vormen (in scènes die meestal niets met die zogenaamde sleutelscène van doen hebben). Zo worden in verschillende, dikwijls bijzonder geestige scènes allerlei vormen van liefde en manieren van liefhebben tussen de verschillende acteurs belicht.

Met deze ingreep weet De HOE in deze voorstelling wél de essentie van de film te raken. Want zowel in de film Opening Night als in deze voorstelling gaat toch vooral over acteren: over de rollen die ons zijn toegewezen en die wij met plezier of juist met tegenzin spelen – op toneel, in het leven en in de liefde.

Overigens zit de voorstelling vol subtiele verwijzingen naar de film en dat maakt het een feest voor de liefhebbers van John Cassavetes en Gena Rowlands. Maar het briljante is dus dat het geen uitgekleede bewerking van de film is, maar een geheel op zichzelf staande voorstelling over de liefde en het theater. Eat your heart out Ivo...!

Gaat dat zien! U heeft nog één kans eind november in de schouwburg Amstelveen.